Hoofdstuk 2: Steden en volken

Ook op de begrippen migratie en volksverhuizing heeft Spengler kritiek. Deze begrippen veronderstellen bijvoorbeeld onterecht dat volken vanwege hongersnood rondtrokken. Spengler suggereert dat het veel waarschijnlijker is dat men rondtrok uit een zucht naar avontuur, waaghalzerij, om het lot te tarten, macht en buit te vergaren en vanuit een verlangen naar vrolijke slachtpartijen en een heldhaftige dood. Hij wijst op een groot verschil tussen de tijd dat er veel ruimte was en de zwakkeren ruimte konden maken voor de sterkeren, en latere tijden toen het land zo vol raakte dat de zwakkeren ontheemd werden door de sterkeren en oorlogen normaal werden ter verdediging van het land. Zowel de avontuur- als de verdedigingslust creëert een sterke innerlijke grootheid bij volken.

Volken met een sterk innerlijk profiel vormen een nieuwe toplaag bovenop veel grotere maar vormloze bevolkingen. De verdere verandering van de volken, talen en rassen hangt af van uiterst gecompliceerde individuele factoren. De overwinnaars bepalen welke taal en welke gewoontes normaal worden; dit wordt een standskwestie.

Volk duidt volgens Spengler een eenheid van ziel aan. Het gaat om de innerlijke beleving van het wij. Volken kunnen van taal, ras, naam en land wisselen, zolang hun ziel duurt eigenen ze zich mensen van elke denkbare afkomst innerlijk toe en vormen hen om. Een andere inhoud van het woord volk bestaat volgens Spengler niet. Noch de eenheid van taal noch de lichamelijke afstamming is beslissend. Alle grote historische gebeurtenissen zijn eigenlijk niet door volken in gang gezet, maar hebben volken in het leven geroepen.

Niettemin valt er veel voor te zeggen volken en rassen over één kam te scheren, maar dan gaat het niet om biologisch ras. Lichamelijke afstamming heeft nog nooit een groep bijeengehouden. ‘Ras hebben’ is niets materieels, maar iets kosmisch en gerichts, de gevoelde harmonie van een lot. Rassenhaat is het resultaat van disharmonie in metafysische tact (Fransman-Duitser, Duitser-jood, man-vrouw), terwijl anderzijds uit dezelfde polsslag ook de werkelijke, aan de haat verwante liefde tussen man en vrouw voortvloeit. Wie geen ras heeft kent deze gevaarlijke liefde niet. Vrouwen worden door adel en buitmakers op hun ras gekozen, niet op hun biologische afstamming. Als voorbeeld van de complexiteit van de relaties tussen ras, taal, volk en naam van een volk bespreekt Spengler de Perzen.

In deze paragraaf vergelijkt Spengler de verschillende naties van de antieke, magische en faustische cultuur. Antieke naties zijn conform de statisch-euclidische ziel van hun cultuur de kleinst denkbare fysieke eenheden. Het volk van elke afzonderlijke stad is een natie (‘de Hellenen’ daarentegen zijn geen natie, maar vormen slechts de som van de naties). Elk volk is een zichtbaar en overzienbaar lichaam. Een natie in magische stijl is de gemeenschap van geloofsbelijders, het collectief van al diegenen die de juiste weg naar het heil kennen en door de consensus van dit geloof innerlijk met elkaar zijn verbonden. Tot een antieke natie behoort men door het bezit van het burgerrecht, tot een magische natie door een sacramentele daad, tot de joodse door besnijdenis. Een antieke natie heeft geen exclusieve relatie met een cult, de magische valt met het begrip kerk samen. De westerse natie is met het landschap verbonden, de magische met haar religieus schrift. Spengler beschrijft hoe het jodendom, het christendom en de islam direct bij geboorte als ‘volken’ en ‘naties’ werden beschouwd. Aan het eind van het eerste millennium glijden deze naties af naar de vorm van de fellahvolken. De naties in faustische stijl komen rond het jaar 1000 op, vanaf dan voelen mensen overal op belangrijke posten zich Duitsers, Italianen, Spanjaarden of Fransen. Aan de etnische vorm in de faustische cultuur ligt een hang naar het oneindige ten grondslag. Het vaderland als weidsheid is een gebied waarvan nauwelijks één individu ooit de grenzen heeft gezien en toch is hij bereid ervoor te sterven. Dit is typisch en enkel faustisch. Boven de idee van het vaderland verheft zich de idee van de dynastie. Faustische volken zijn historische volken die zich door geschiedenis verbonden voelen. Antieke geschiedenis was voor het antieke oog een keten van toevalligheden, magische geschiedenis de voortschrijdende verwerkelijking van een God gegeven wereldplan, faustische geschiedenis is een groot willen volgens een bewuste logica, die de naties tot het einde toe moeten volgen en waarin ze door hun heersers worden geleid en vertegenwoordigd. Dit is een karaktertrek van het ras, er kunnen er geen redenen voor worden aangevoerd.

Het standsideaal van ridderschap heeft zowel in Duitsland als in Engeland, Frankrijk en Spanje op verschillende manieren disciplinerend gewerkt en ervoor gezorgd dat wat in de afzonderlijke naties als ‘ras’ wordt gevoeld in brede kringen ingang heeft gevonden. Daarop berusten de historische en daarom voor de oudheid volstrekt vreemde begrippen van het zuivere bloed en de gelijke komaf. Volken zijn het gevolg van successieoorlogen en dynastieke lotgevallen. Het verzet tegen huizen, de ondergang van huizen en de stichting van nieuwe huizen creëert naties. Faustische naties zijn dynastieke eenheden. De laatste natie van het Westen is de Pruisische, een schepping van het huis Hohenzollern. Aan het eind van de achttiende eeuw vindt die merkwaardige ommekeer plaats waardoor het nationale bewustzijn zich van het dynastieke principe wil emanciperen. Dan wordt een geestelijk, rationeel en geciviliseerd nationalisme voor een gevoeld nationalisme in de plaats gebracht.