Hoofdstuk 3: Problemen van de Arabische cultuur

Met de opstanding van Jezus was de verwachting van heel de apocalyptiek aan het begin van de magische cultuur uitgekomen. In plaats van het angstige en onzekere wachten op de toekomst, ervaart men nu de bevrijdende zekerheid van de verlossing. In Jeruzalem verwachtte men de Messias van de oude heilige boeken, die alleen voor het uitverkoren joodse volk in de toenmalige zin van een tribale gemeenschap zou komen. Heel de rest van het Aramese land verwachtte echter de verlosser van de wereld. In dit laatste geval impliceerde de idee van de magische, op consensus berustende natie dat met de opstanding de volle en definitieve waarheid en met de consensus daarover dus de grondslag gegeven was voor de ware natie, die zich vervolgens moest uitbreiden tot ze alle oudere en naar haar idee onvolmaakte naties in zich had opgenomen: men begon te verkondigen.

Paulus, de eerste grote persoonlijkheid in de nieuwe beweging, die ook oog had voor feiten, hakte de knoop door dat de zending zich op het Westen zou richten. Hij richtte zich op de vele kleine cultusgemeenten en smeedde die tot één kerk die zijn stempel droeg. Na veertien jaar ging hij ook naar het oosten om de oude discipelen van Jezus ervan te overtuigen dat zíjn schepping de ware leer bevatte. Met Paulus verschijnt de stadsmens en daarmee de ‘intelligentie’ in deze kringen. Door hem wordt het leven van Christus het middelpunt van de vormwil van de pseudomorfose en wordt zijn levende beeld vervangen door een schoolsysteem.

Paulus erkende het judaïsme, maar enkel als voorgeschiedenis. Als gevolg daarvan bestonden er voortaan twee magische religies (jodendom en christendom) met dezelfde heilige schrift, namelijk het Oude Testament. Uit de naaste omgeving van Paulus kwam ook de tweede schepping die bepalend is geworden voor de vorm die de nieuwe kerk heeft aangenomen, het evangelie van Marcus. Niet de woorden van Jezus maar de leer over hem in paulinische gedaante vormt de stof. Er wordt een kindheidsverhaal over Jezus gevormd en er verrees in het gebied van de pseudomorfose, naast Jezus als de Zoon en ver boven hem uit, de gestalte op van de godsmoeder, de moeder Gods, eveneens een eenvoudig menselijk lot, zo aangrijpend dat het al die duizend-en-één maagden en moeders van het syncretisme – Isis, Tanit, Cybele, Demeter – en alle mysteriën van geboorte en lijden in de schaduw stelde en uiteindelijk in zich opnam. Deze zal later het middelpunt vormen van de faustische cultuur en het Germaans-katholieke christendom. Het is ook door Paulus en Marcus dat het Grieks de taal werd van de kerk en haar heilige geschriften. Daarmee werd de Jezuskerk van haar psychische oorsprong losgesneden en met dingen van vreemde, geleerde origine verbonden. De veel oorspronkelijker Aramese literatuur van het Oosten, geschreven en bedacht in de taal van Jezus en zijn discipelen, was daarmee van medewerking aan de kerk afgesneden.

In tegenstelling tot Paulus verklaart Marcion dat het Oude Testament overwonnen is en moet worden afgeschaft. Bij deze nieuwe leer hoort ook een nieuw heilig schrift. Marcion plaatst tegenover het ‘duivelse boek’ van de Joden de bijbel van de verlossersgod. Daarmee werd Marcion de eigenlijke schepper van het Nieuwe Testament. Hoewel Marcion er uiteindelijk niet in slaagt een duurzame Verlosserskerk te stichten is hij toch enorm belangrijk voor de stichting van de vroege katholieke kerk, die uit noodweer tegen de kerk van Marcion is ontstaan. Met het Nieuwe Testament is de apocalyptiek ten einde en begint de mystiek. Het Johannesevangelie, waarin de God als drie-eenheid verschijnt, bevat voor het eerst het magische probleem van de substantie, dat de volgende eeuwen volledig beheerst en uiteindelijk tot het uiteenvallen van de religie in drie kerken heeft geleid.

Uit het ‘waar’ volgt het ‘wanneer’ van de magische ziel. Niet alleen het wereldruim, ook de wereldtijd is holteachtig. De magische mens ervaart tijd in relatie tot een begin en een einde van ‘deze dagen’, die onomstotelijk vaststaan en waartussen het menselijk bestaan een van oorsprong af bepaalde plaats inneemt. Daaruit volgt een innerlijke, echt magische zekerheid: dat alles ‘zijn tijd’ heeft, vanaf het neerdalen van de verlosser, waarvan het uur in de oude teksten geschreven stond, tot de kleinste alledaagse bezigheden, waarbij vergeleken de faustische gehaastheid zinloos en onbegrijpelijk wordt. Het holtegevoel vergt een overzienbare geschiedenis met een begin en een einde van de wereld, die tevens begin en einde van de mensheid zijn. Een geschiedenis als de daden van een machtige god-tovenaar, en daartussenin, gevangen binnen de grenzen van een voorbestemde periode, de worsteling van het licht met de duisternis, waarin de mens met geest en ziel verwikkeld is.

De wereldbeschouwing van de magische mens valt uiteen in drie grote periodes: ontstaan, ontwikkeling en ondergang van de wereld. Het specifiek magische gevoel van tijd en ruimte leidt tot een volstrekt uniek soort vroomheid, die ook holteachtig mag worden genoemd, een willoze overgave: islam. Dit is een Arabisch woord dat ook weergeeft hoe Jezus en elke andere geniale religieuze persoonlijkheid in deze cultuur op de voorgrond trad. Islam is de onmogelijkheid van een ik als vrije macht tegenover het goddelijke, zoals de faustische cultuur dat wel kent. Het magisch wakker-zijn is louter het schouwtoneel van een strijd tussen beide machten en geenszins een macht op zich. Er is ook geen allesoverheersend geheel van oorzaak en gevolg, maar slechts één oorzaak die direct aan alle zichtbare gevolgen ten grondslag ligt, namelijk de godheid, die zelf geen beweeggronden meer heeft voor haar handelingen. Dit basisgevoel mondt uit in de puur magische idee van de genade, die haaks staat op de biecht in faustische zin. Genade is de substantiële inblazing van iets goddelijks in de menselijke, eveneens substantiële geest. Het Arabische idee komt het sterkst naar voren in het boek Job, in degene die erin slaagt de zuivere islam te bereiken, terwijl zijn vrienden twijfelen.