Hoofdstuk 4: De staat

Ook het jodendom is vanaf ongeveer 1100 een fellahreligie. Van 500 voor Christus tot 0 ontwikkelen de Parsi en de joden zich van stamverbanden tot naties in magische stijl. In de vroege periode 0-500 wordt deze landloze consensus vanuit Spanje tot aan Shandong verbreid. Het was de joodse riddertijd en de bloeitijd van religieuze vormkracht: de late apocalyptiek, de Misjna en het oerchristendom. Rond 500 begint de joodse barok. De joodse consensus beweegt zich net als de Perzische, islamitische en Byzantijnse in de richting van een stedelijk en geestelijk wakker-zijn en beheerst vanaf dat moment de vormen van de stedelijke economie en wetenschap. Een hele nieuwe situatie ontstaat rond het jaar 1000 door het toeval dat het meest westelijke deel van de consensus zich plotseling in het gebied van de jonge westerse cultuur bevindt. Terwijl de magische mensen al bijna fellahs waren, vormden de prefaustische mensen nog een oervolk. De jood begreep de gotische innerlijkheid, de burcht, de kathedraal niet, net zomin als de christen de superieure, bijna cynische intelligentie van het hoogontwikkelde ‘gelddenken’ begreep. Maar de jonge westerse naties waren bovendien hecht met de bodem en de idee van het vaderland verbonden, en de landloze consensus, waarvan de samenhang voor zijn leden geen doel en organisatie maar een volstrekt onbewuste, alleszins metafysische drijfveer vormde, een uitdrukking van het meest directe magische wereldgevoel, kwam hun beangstigend en volslagen onbegrijpelijk voor. Dit onbegrip is steeds het geval bij een ontmoeting tussen late en vroege cultuur.

Bij die tegenstelling komt die van het ras, die naarmate de westerse cultuur zelf de civilisatie nadert en het ‘leeftijdsverschil’ met zijn uitdrukking in de levenshouding en de suprematie van de intelligentie kleiner wordt, van minachting overgaat in regelrechte haat over en weer. Dit heeft echter alles te maken met verschillen in historisch besef en niets met zogenaamd biologische of andere redenen. Spengler wijst op het verschil tussen de jood die innerlijk voltooid is en honderden jaren onveranderd blijft met de westerling die elke paar generaties van top tot teen veranderd is. Alle conflicten die de jood innerlijk vreemd zijn, zoals vaderland, moedertaal en vorstenhuis, schijnen hem lastig en zinloos toe. Ook als hij hier wel voor warm probeert te lopen, is het toch voor die vorm die hem het meest aan de landloze consensus doet denken. Het gevoel dat dit wederzijdse wanbegrip onontkoombaar is, leidt tot die vreselijke haat, die diep in het bloed is gaan zitten en zich hecht aan zinnebeeldige kenmerken als ras, levenshouding, beroep, taal. Het is een haat die, elke keer dat deze situatie zich tot dusver heeft voorgedaan, beide partijen heeft verteerd, in het verderf gestort en tot bloedige excessen heeft gedreven. Dat geldt zeker ook voor de religiositeit van de faustische wereld, die zich door een vreemde metafysica (de magische) in haar midden bedreigd, gehaat, ondermijnd voelt. Met de verlichting in de achttiende eeuw wordt ook de westerse cultuur grootstedelijk en intellectueel en daarmee plotseling toegankelijk voor de intelligentsia van de consensus.

Boeren, ridders, papen, dat zijn verschillende standen in een hoge, pas ontwaakte cultuur. Haat welt op uit de dorpen, minachting straalt terug van de burchten. De afstand tussen deze soorten levens is van metafysische aard, er is geen logische verklaring voor. Later verschijnt de burgerij, de ‘derde stand’ (hier rekent Spengler de boerenstand niet meer mee). Ook de burger kijkt neer op het platteland, maar hij veracht ook de oerstanden adel en priesterschap als iets waar hij intellectueel boven staat. Maar in vergelijking met beide oerstanden vormt de burger evenals de boer een rest, een non-stand. Alleen aan adel en priesterschap ligt een idee ten grondslag. Dit idee geeft hun het sterke gevoel een van God gegeven en daarom boven alle kritiek verheven rang te bekleden.

Elke adel is een levend symbool van de tijd, elk priesterschap een levend symbool van de ruimte. Lot en heilige causaliteit, geschiedenis en natuur, het wanneer en het waar, ras en taal, geslachtsleven en zintuiglijk leven: dat komt in de tegenstelling adel-priesterschap op de meest verheven manier tot uitdrukking. De adel leeft in een wereld van feiten, de priester in een wereld van waarheden. Aristocratisch wereldgevoel is door en door tact, priesterlijk wereldgevoel verloopt helemaal in spanningen. Beide standen sluiten elkaar in principe uit. In hen komt ook weer de oertegenstelling tussen het kosmische en microkosmische aan het licht, tussen staat en kerk. Adel noemt Spengler de eigenlijke stand, het toonbeeld van bloed en ras, een bestaansstroom in de meest volmaakt denkbare vorm. In vergelijking daarmee is het priesterschap een tegen-stand, de stand van de negatie, van het non-ras, van de onafhankelijkheid van de bodem, van het vrije, tijdloze, ahistorische wakker-zijn.

In alle culturen verschijnen adel en boerenstand in de vorm van geslachten en families. En aangezien de vrouw geschiedenis is, hangt de innerlijke waardigheid van boerengeslachten en adellijke geslachten af van de mate waarin hun vrouwen rasvrouwen zijn, de mate waarin ze het lot zijn. Daarom ligt er een diepe bedoeling in het feit dat wereldgeschiedenis, naarmate ze echter is en sterker door rasverschillen wordt gedreven, de stroom van het publieke leven steeds sterker naar het privéleven van grote individuele geslachten toe leidt en daarop afstemt. Hierop berust het dynastieke principe, maar ook het begrip van de wereldhistorische persoonlijkheid. Dit alles wordt door het priesterschap en de geleerdheid afgewezen. De stand van het zuivere wakker-zijn en van de eeuwige waarheden richt zich tegen de tijd, tegen het ras, tegen het geslacht in elke betekenis van het woord. Toch zijn ook de priesters met ras, die een uiterlijk leven leiden zoals iedere boer, ridder of vorst, werkelijk van betekenis.

De adel leeft van traditie, civilisatie is het afscheid van traditie en daarmee het verdwijnen van de werkelijke adel. Met het caesarisme keert de geschiedenis weer terug naar het ahistorische, naar de primitieve tact van de oertijd en naar de even eindeloze als onbeduidende gevechten om materiële macht.