Hoofdstuk 4: De staat

Standen verheffen soorten leven tot een grote symboliek, soorten waarin de geschiedenis van de culturen haar beslag krijgt. Alleen al het scherp omlijnde type van de boer aan het begin is iets nieuws. Pas vanuit het gevoel ten diepste anders te zijn dan de symbolische soorten leven adel en priesterschap, is dit leven een stand geworden, de voedende stand in de volle betekenis van het woord, namelijk de wortel van de grote plant cultuur. Deze stand voedt met eten maar ook met zijn eigen bloed de adel en het priesterschap.

De adel, een en al plant, gaat overal uit van het land als zijn oereigendom, waarmee hij vast is vergroeid. De adel heeft de vorm van het geslacht, waarin ook de ‘andere’ geschiedenis, die van de vrouw tot uitdrukking komt. Daartegenover staat de stijl van het priesterschap, die de ruimtebeleving van een cultuur uitdrukt.

De in elke microkosmos aanwezige tegenspraak tussen bestaan en wakker-zijn zet met innerlijke noodzaak de beide standen tegen elkaar op. Geestelijke en wereldlijke macht zijn zulke verschillende grootheden dat verzoening of zelfs maar wederzijds begrip onmogelijk lijkt. In de faustische cultuur is dit conflict tot een wereldhistorische uitbarsting gekomen in de grote strijd tussen kerk en staat. In China stond de tao borg voor de suprematie van de adel, in India stond de tot in het oneindige vervagende ruimte borg voor de suprematie van het priesterschap. Binnen de Arabische cultuur leidde het magische wereldgevoel onmiddellijk tot aanpassing van het zichtbare wereldlijke verband van de rechtgelovigen aan de grote geestelijke consensus.

In de strijd tussen adel en priesterschap komt de voorwaardelijkheid van het wakker-zijn tot uitdrukking, die onafhankelijk van het bestaan zou willen zijn maar dit niet kan zijn. De oorlog hoort in de wereld van tijd en geschiedenis thuis. Een strijdende kerk stapt dus uit het rijk van de waarheden over in dat van de feiten, wordt een element binnen de rassengeschiedenis en raakt volledig onderworpen aan de vormkracht van de politieke kant van het leven; zij offert geloofsbeginselen voor wereldlijke voordelen en sluit bondgenootschappen met ketters en heidenen tegen rechtgelovige machten.

In deze strijd voegt zich later de burgerlijke stand, die met de idee van de persoonlijke vrijheid velen van het platteland naar de stad toe zal trekken. Deze idee is van origine niet politiek, maar brengt het feit tot uitdrukking dat binnen de stadsmuren aan de plantaardige verbondenheid met het land een einde komt. Alles wat in late cultuurperiodes onder de naam vrijheid aan geestelijke, sociale en nationale bewegingen tevoorschijn komt, kan tot dit ene oerfeit van het vrij-zijn van het land herleid worden. Deze vrijheid heeft daarom in essentie altijd iets negatiefs. Het begrip derde stand is louter als tegenspraak met adel, priesterschap en boerenstand een eenheid en dus inhoudelijk helemaal niet te definiëren; het heeft geen eigen zedelijkheid en symboliek. Uit protest tegen de oeroude symbolen van het met de aarde verbonden leven stelt de stad tegenover de geboorteadel de begrippen geldadel en geestesadel. Daarmee komt de geschiedenis van de standen tot een meer of minder gewelddadig einde. Het puur willen leven in vrijheid, zonder wortels, behaalt de overwinning over de grote bindende cultuursymbolen, die het nu totaal door de stad beheerste mensdom niet meer begrijpt of verdraagt.

De burgerstand is eigenlijk geen echte stand, maar het protest in standmatige vorm tegen het standsbegrip, tegen de symbolische vorm van het leven in het algemeen. Hij verwerpt alle verschillen die niet door de rede en het praktisch nut gerechtvaardigd zijn, maar niettemin ‘betekent’ hij zelf iets: hij is het stadsleven als stand in tegenstelling tot het landleven; hij is de vrijheid als stand tegenover de verbondenheid. Dit begrip treft men in de civilisatie aan en wordt gevolgd door de vierde stand – de massa – die de cultuur met haar gegroeide vormen principieel afwijst. Zo is de vierde, vormeloze stand, de uitdrukking van de geschiedenis die overgaat in wat geen geschiedenis meer heeft. De massa is het einde, het radicale niets.

Op de hoogtepunten van de geschiedenis strijden stand en staat om de voorrang. Dat is de eigenlijke betekenis van de tegenstelling tussen sociale (stand) en politieke (nationale) sturing van de geschiedenis. Pas met het aanbreken van een grote cultuur raken sociale en politieke ideeën van elkaar gescheiden, en wel als de feodale staat op zijn eind loopt. Alle standen willen de staat ondergeschikt maken aan het eigen standsideaal of -belang. Zo ontbrandt op alle niveaus, van het nationale geheel tot het bewustzijn van ieder individu, een strijd om de grenzen en aanspraken van stand dan wel staat, waarvan de afloop in het uiterste geval betekent dat de ene grootheid in elk opzicht het werktuig wordt van de andere.

De staat is de vorm die de houding ten opzichte van het buitenland bepaalt, zodat de historische relaties tussen volken steeds politiek en niet sociaal van aard zijn. De binnenlandse wordt door standstegenstellingen beheerst. In de strijd met het buitenland zoekt een staat bondgenootschappen met andere staten; in de binnenlandse strijd is hij steeds op een bondgenootschap met standen aangewezen. Wereldgeschiedenis is de geschiedenis van staten en daarom heeft binnenlandse politiek als hoogste doel ‘in vorm’ te zijn voor de buitenlandse politiek.

Er bestaan alleen standenstaten, staten waarin één bepaalde stand regeert. De staat en de eerste stand (adel) zijn als levensvormen tot in de kern aan elkaar verwant: beiden zijn gericht op de wereld van de feiten, het ras, mensenkennis, strijd en diplomatie. In de meeste gevallen regeert een minderheid binnen de adel. Soms bepaalt een minderheid in het priesterschap de idealen van de staat, en wanneer de cultuur in civilisatie overgaat is het aan de burgerij. In tegenstelling tot de adelstand staan deze standen echter innerlijk ver af van de staatsidee, omdat ze een ideaal nastreven dat niet met de feiten overeenkomt. In de historische werkelijkheid bestaan geen idealen en waarheden, er bestaan alleen feiten. Er zijn geen redenen, er is geen gerechtigheid, schadeloosstelling, geen einddoel; er zijn alleen feiten. Bloed verandert, overtuigingen leiden tot niets. De vraag naar het lot van werkelijk bestaande en niet in hoofden ontworpen staten is niet die naar hun ideale taak en opbouw, maar die naar hun innerlijke autoriteit. Staatsgezag, soevereiniteit, is een levenssymbool van de eerste orde. Dit maakt het onderscheid tussen subjecten en objecten van gebeurtenissen in de politieke geschiedenis. De kracht van het leiderschap is het ondubbelzinnige teken van de levenskracht van een politieke eenheid. Om deze reden is voor elke gezonde staat de letter van de geschreven constitutie van minder belang dan de ‘constitutie’ in de sportieve zin van het woord, die zich op grond van ervaringen in de tijd en binnen de bestaande situatie en vooral vanuit rasseneigenschappen van de natie helemaal vanzelf en ongemerkt heeft ontwikkeld.

Er bestaat geen beste, ware, rechtvaardige staat. Elke staat die in de geschiedenis opduikt bestaat zoals hij is slechts eenmaal en verandert ongemerkt van moment tot moment. Een staatsgeschiedenis is fysionomie en geen systematiek. Ze beschrijft de organische loop van vergankelijke en unieke eenheden, niet van een vooruitgang van de mensheid.